Tras dúas candidaturas frustradas, a poeta de Sarria acada a homenaxe que hoxe ten o día principal
É A QUINTA muller merecente do Día das Letras Galegas nos seus 58 anos de historia. Certo que a serie se inicia cunha que non semella doado desbancala da súa destacada posición no significado das letras galegas, pois foi Rosalía de Castro.
Xela Arias Castaño (Sarria, 1962), chega axiña a esa honra e non debe ser motivo de satisfacción para ninguén porque a condición sine qua non para conseguilo foi a súa morte tan temperá, 41 anos, cando cabía agardar dela o mellor da súa produción literaria.
Era a terceira ocasión na que Xela Arias tiña a consideración de candidata para protagonizar o Día. Filgueira Valverde no primeiro intento, e Manuel María, no segundo, impediron que tivese concedida a homenaxe, pero tampouco se poderá dicir que chega tarde.
Desde moito antes de comezar este proceso electoral, a biografía esencial de Xela Arias xa era ben coñecida, pero a partir deste ano, tanto co traballo da súa biógrafa Montse Pena Presas, como por todos os que se orixinan motivados pola conmemoración, a vida da escritora non é materia escura.
Por iso non me preocupa que no seu cromo non colla todo canto fixo nesas catro décadas entre nós. Hoxe sería máis complicado ca nunca aportar algo novo sobre a personaxe.
Contan que a nena nace en Lugo, pero que os pais, Amparo Castaño e Valentín Arias López, que daquela é colaborador semanal nas páxinas de El Progreso, deciden inscribila en Sarria, de tal xeito que a placa homenaxe colocada na casa natal da Vilerma, en San Pedro de Maside, reflicta “nesta casa viviron…”, e non “nesta casa naceu…”.
Deses primeiros anos houbo ampla documentación gráfica e literaria na exposición celebrada na Casa da Cultura, baixo o título Aquela nena de Sarria, coa que se abren os actos deste ano que hoxe vive o seu día central.
O percorrido lucense da poeta continúa na Granxa de Barreiros, en Santa María de Ortoá, a creación de Antonio Fernández López para favorecer o ensino da natureza e que nese tempo é dirixida polo pai.
Logo sucede o traslado a Lugo e os estudos no Colexio Fingoi, cando Valentín Arias escribe nun libro das festas de San Xoán de Sarria que Xeliña, a súa filla de sete anos, fala galego; un artigo que hoxe adquire un valor testimonial.
Tamén o alcalde de Sarria, Claudio Garrido e o neto de Valentín, Darío Gil, recoñecen a importante participación de seus pais no xurdimento de Xela como escritora.
Precisamente o seu libro, Darío a diario, é un dos que concitan maior unanimidade á hora de sinalar a súa mellor obra, aínda que sempre haberá partidarios de Denuncia do equilibrio, ou de Tigres coma cabalos, os dous primeiros poemarios desta escritora “singular, transgresora, sincera e comprometida”, tal como foi definida pola RAG no momento da súa designación para este ano 2021.
En 1969, a familia pasa a vivir en Sárdoma, e logo, a Vigo, onde morre dun ataque ao corazón en 2003.
A carón da súa propia produción, cómpre falar das obras da literatura universal vertidas ao galego por Xela no seu traballo como tradutora para Edicións Xerais, e que van do castelán de Carlos Oroza, ao neerlandés de Henk Kuijpers; pasando polo portugués, o inglés, o italiano e o francés, sen esquecer a súa participación en dous proxectos capitais, o Quixote de Cervantes, e os Dublineses, de James Joyce.
Tanto pola súa poesía, como polas traducións recibe numerosos premios. Logo de rematar a licenciatura en Filoloxía Hispánica e Filoloxía Galego-Portuguesa, imparte aulas en institutos ao redor de Vigo, Pontevedra e Santiago.