Manuel Grandes e Fernando Bermúdez de Castro en Viveiro

En 1958, días antes da concesión do Planeta, a prensa publica os finalistas con nomes e apelidos, así como os títulos das novelas sen plicas. Dese xeito os lectores poden saber que nin Julio Manegat, nin Víctor Alperi, nin Torcuato Luca de Tena serán os premiados nesa edición, porque o gañador foi o avogado coruñés Fernando Bermúdez de Castro, con Pasos sin huellas, un home que prometeu non escribir, nin publicar unha liña máis despois do Planeta, e pola conta que leva o seu homónimo Castro, así o fixo.

Aínda que pouco ten que ver coa historia dos gobernadores, Castro non quere pasar a ocasión sen contarlles un episodio do libro, sucedido moitos anos despois.

Manuel Grandes, o irmán de Almudena, a novelista, prepara unhas materias de Dereito na casa familiar de veraneo e para desabafar a cabeza de tanta literatura xurídica, decide coller ao chou un dos exemplares da librería. O elixido resulta ser, por suposto, Pasos sin huellas. Comeza a lelo e Manuel séntese plenamente identificado co protagonista, co que di e o co que lle acontece; polo que non solta a novela ata que a remata.

Anos despois, xa casado, viaxa cun matrimonio amigo a Asturias e Galicia. Ceando, lembra o marabilloso encontro literario que tivera con Bermúdez de Castro e a muller da outra parella exclama abraiada: “¿Fernando Bermúdez de Castro? ¡É o meu tío!” Manuel tampouco sae do seu pasmo, pero moito menos cando escoita de novo á muller:

_¡Mañá chegaremos a Viveiro, en Lugo, e o máis probable é que o meu tío Fernando estea alí e podas coñecelo!

As previsións cúmprense, Fernando está en Viveiro e Manuel Grandes coméntalle en persoa os fíos invisibles que un día guiaron o seu brazo para que fose a dar con eses Pasos sin huellas seus naquela librería de verán.

Os asasinatos de Castillo e Calvo Sotelo na prensa

O presidente de Renovación Española na Coruña, o coronel de cabalaría Ramón Bermúdez de Castro y Pla, foi gobernador de Lugo por dúas veces e está soterrado en Galdo (Viveiro).

Seguir as vidas e milagres dos Bermúdez de Castro é unha tarefa custosa ata para o propio Dr. Castro, que foxe dela dicindo:

_Cando necesite facelo, xa llo pedirei a Eduardo Pardo de Guevara e Valdés, que entronca coa familia por José María de los Dolores Bermúdez de Castro y Pardo, o mesmo que espalla o apelido cara a Viveiro, despois de moitos anos de nacer todos eles en Betanzos. El ten que coñecelo ben. Iso, sen contar outras ramas que chegan á metade das provincias españolas.

_Pois menos mal que non sabe da pegada dos Bermúdez _ dígolle con sorna _, porque daquela remataba a columna de hoxe sen falar do gobernador.

Na súa segunda volta por Lugo, correspondeulle, entre outras obrigas non gratas, a de reconducir os textos escolares empregados durante a República e vixiar a única utilización daqueles que foron bieitos a ollos do rexime.

Unha das súas primeiras ordes, remitida desde Madrid, foi prohibir en toda a provincia de Lugo a presenza nas aulas da Historia del Mundo para niños, de V. M. Hillyer, que aínda hoxe se cita en Pedagoxía por algúns dos seus acertos. Para outra ocasión, ou outras persoas, queda averiguar cales son os principais motivos polos que Hillyer se facía incompatible co franquismo.

Dese tempo, máis ou menos, é o expediente de depuración de Ben Cho Shey, que hai poucos meses formou parte da exposición ao coidado de Xoán R. Cuba. E tamén a coñecida circular pola que se recupera o crucifixo nas aulas, agás nas de Santa María de Chavín, onde o exseminarista Noriega Varela o manten sempre, como rescatou no seu día Alonso Montero.

Don Artemio casa por dúas veces e ten tres fillos de cada unha das súas parellas, un fillo e cinco mulleres. O varón é Precioso Ugarte, dirixente comunista durante a guerra como militar formado en Moscú, e posterior referente do ecoloxismo español. Manolo Rivas loce entre os seus múltiples premios o “Puro Cora” e o “Artemio Precioso” por méritos xonalísticos.

Non satisfeito co nome que transmite ao seus descendentes, Artemio casa en segundas nupcias cunha curmá, Amelia, de igual apelido, de xeito que as súas tres últimas fillas son Precioso Precioso. Non se debe facer chistes dos nomes, pero estas mulleres tiveron que vivir máis dun.

No perfil biográfico que Precioso Urgarte escribe do pai existen claras contradiccións co que dixemos días atrás, especialmente no relativo ás ganancias de La Novela de Hoy e a utilización de Vidal como escritor de sona, pero xa se sabe que os fillos só poden falar ben dos pais. E por riba, facer negocios non é un delicto nin para un comunista como foi Precioso Ugarte.

Se onte falamos da actividade literaria peor considerada de don Artemio, hoxe Castro quere deixar constancia, polo menos, doutro traballo que complementa a visión que o lector se pode formar do gobernador lucense, pois tamén foi autor de biografías e tradutor de obras francesas, como por exemplo, Belle de jour, de Joseph Kessel, que medio século despois será levada ao cine por Luis Buñuel, coa apariencia de ser unha obra absolutamente moderna.

O seu paso por Lugo é lembrado principalmente por dúas actuacións. Pola súa intervención nun conflito obreiro no que logra o consenso das partes, e polo triunfo, 7/3, da coalición de esquerdas que el forma para as eleccións de febreiro do 36, sen presenza do Frente Popular, único caso en España, e que ao tempo supón a primeira derrota en Lugo de Pepe Benito, aínda que o seu fillo si sae elixido.

Novelas de Artemio Preciso

Dentro do que se coñece como obra menor de Artemio Precioso podemos atopar unha colección de títulos suxestivos para a mentalidade da época, na que o sexo discorría por medios moito máis abondosos que nos cuarenta anos seguintes, pero ao mesmo tempo, condicionado a uns escenarios decadentes e moitas veces enfermizos, tal como aparece na obra de Vidal, entre mancebías, cárceres e hospitais.

Precioso, pola contra, leva o sexo aos salón elegantes da xente pudiente de Madrid. Fai lesbiana á muller dun potentado e acomete as máis variadas relacións sen necesidade de baixar a terreos do lumpenproletariat, aínda que nalgunha ocasión non os desbota, se ben é certo que dun xeito tanxencial, coma unha secuencia máis dentro dun plan xeral burgués e acomodado.

Un paseo por algún dos moitísimos títulos que amorea anos antes de combater en Lugo a Pepe Benito, ilustra á perfección o que estamos a dicir: Rosa de carne, Materia somos, La virgen casada, El doctor y su amiga, El crimen del otro, El hijo legal, Por qué engañan ellas, Las rubias del principal, El légamo de la tragedia, El millonario polígamo, Placeres y delitos a bordo, La doble pasión, La muerte de un señorito juerguista, La tragedia del gordo, La verdadera mujer, El crimen de un celoso, Memorias de un médico, ¡Lavó su honra!, Los nuevos ricos de la moral e La que quiso ser libre, o cume do lesbianismo.

O listado, que non elimina outras obras en direccións máis elevadas, pódese completar e estudar nunha coidada edición de Manuel Martínez Arnaldos para a Deputación de Albacete que Castro merca nas costas de Moyano despois de atopala de súpeto nunha das mesas dos libreiros. Como non foi a súa ledicia co achádego que pide que o fotografen do ganchete co libreiro.

Nese libro pódense atopar moitas claves de Precioso que veremos mañá.

Luis Tosar interpretando o personaxe de  Malamadre

Antes de chegar a Lugo, na historia do gobernador Precioso interveñen multitude de personaxes, entre eles algún da provincia, como Prudencio Iglesias Hermida; ou galegos de aparencia e conduta atrabiliaria, como Basilio Álvarez, protagonista dunha pelexa a puñazo limpo no propio despacho de Luis Antón del Olmet, do que se lle ve saír envolto no manteo e coa tella na man, saudando aos outros xornalistas coma se viñese de dicir misa, e non de hostiferar ao director do diario, que era El Parlamentario, se a memoria non lle falla a Castro, e non acostuma.

Outra das causas do asasinato, se cadra a que máis ferida fixo nos atormentados miolos de Vidal, foi unha suposta crítica de Olmet a certa maneira de comportarse coas obras recén estreadas, publicada días antes de que o asasino levase ao teatro Eslava Los gorriones del Prado, que foi un rotundo fracaso e que na súa teima, de el fai responsable a Olmet.

Martínez Sierra, que nin foi autor da súa propia obra, porque para iso tiña a seu carón a María de Lejárraga, pero que gozaba de bo ollo tanto para o teatro, como para as mulleres, dixo que non tiña envexa de ningunha obra de teatro que se houbese escrito xamais, agás de Los gorriones del Prado, de Vidal y Planas, o cal pode explicar as razóns de que fose retirada do Eslava aos cinco días: Era boa.

Olmet suscita máis xenreiras que simpatías ao longo da súa vida, por moito que en Galicia os máis inxenuos falen do seu paso pola terra como o dun galego de adopción que soubo interpretar o galeguismo coma ninguén.

Se cadra o que sabía facer ben a vítima do Eslava era manexar as palabras ao seu antollo, pois alguén lle contoue catro admiracións políticas sucesivas e contradictorias.

Castro apunta outra conexión lucense: Olmet escribe Mala madre, oitenta anos antes de que Luis Tosar sexa Malamadre.

O Madrid dos vinte é un avesporeiro de bohemios. Son literatos con obra nunhas cuartillas engurradas que gardan no peto e cunha cabeza chea de ideas. Neses anos escribir pode proporcionar inmediatos ingresos, en contra da tradición que en España manda chorar a quen colle a pluma para facer letras e non números. Tamén pasará coa música noutro momento, e coa pintura sempre.

Desa lexión, un número reducido mantén a popularidade e as vendas. Son os consagrados, aqueles dos que de cando en vez din nas cafeterías: “Fulanito vai tirar do prelo outra novela. A segunda deste ano”.

Pero por riba deles hai outro Parnaso integrado tan só por catro ou cinco persoas que son as que editan, contratan, marcan as tendencias do twitter literario, pagan, e a maioría das veces, tamén escriben.

Un deses escollidos polo negocio folletinesco é Artemio Precioso, que reúne todas as características mencionadas e algunha máis, pois cando sucede o crime de Olmet, engade aos labores propios dun editor o de se converter nun turiferario de asasinos co obxectivo non disimulado de facer que as vendas medren como a escuma, nun exercicio que hoxe chamariamos propio da literatura/lixo, pero que, como ocorre coa televisión, proporciona pingües ganancias.

Precioso aínda non é membro do Partido Radical Republicano de Lerroux que o levará, primeiro ao Goberno Civil de Toledo, e logo ao de Lugo ata a chegada da Fronte Popular; pero comparte algunha das características que fan dos lerrouxistas unha especie singular dentro da historia política española. Falando de diñeiro, cando Lerroux padece de ciática, un xornal fai o seguinte comentario xocoso:

_Don Alejandro guarda cama.

_¡Caramba! ¡Este hombre guarda de todo!”

Ese é Lerroux, e por ósmose, ese é Precioso.

Artemio Precioso Urgarte

A pregunta que debe facerse ao coñecer a morte de Luis Antón del Olmet disparado por Vidal ten unha dirección unívoca: Que diantre pinta Artemio Precioso, o futuro gobernador de Lugo e doutras provincias, oficiando de padriño na voda celebrada na Modelo entre Vidal e Elena, a meretriz cuxos favores parecen compartir os dous protagonistas do caso?

Para atopar unha resposta que vaia un chisco máis aló de ver niso un acto de amizade entre colegas de cálamo, que non de tálamo, debemos situar a Precioso Urgarte como director da colección La Novela de Hoy unha década antes de servir á causa lerrouxista con meritorias actuacións políticas nos conflitos obreiros de Lugo.

La Novela de Hoy comezaba a ser un negocio ben cumprido, ao xeito do que conseguirán as novelas de peto a oito pesetas exemplar durante os anos sesenta. Se un home como Vidal, escritor de escasos recursos, pero de contrastada facilidade para se achegar ás masas con historias de amoríos, lupanares, arroutos e coiteladas é tamén o protagonista da mellor das súas historias, pódesen facer tiraxes nunca vistos neste tipo de literatura. E se Vidal escribe en exclusiva para La Novela de Hoy, as contas de Precioso poden acadar díxitos consontes co seu apelido, díxitos preciosos.

Padriño na voda do asasino e protector do escritor durante a curta tempada que vai pasar en El Dueso, non máis de tres anos. Nese tempo, Vidal traballa a cachón, cunha produción tan abondosa que máis que unha condena pola morte de Olmet, semella un retiro subvencionado polo Estado para lle evitar outras tentacións que non sexan as propias da escrita. Vidal recibe, cando menos, dúas mil pesetas mensuais que Precioso faille chegar sorrinte. Con eses cartos, Vidal é o amo do caldeiro, o xefe do Monipodio o organizador das festas que no cárcere se celebran na honra de Venus e Baco.

Alfonso Vidal i Planas

Hai sete ou oito anos gravamos unha serie de recreacións históricas con destino a esmadrid tv, a canle municipal do foro. Chamámola Los secretos del gato, e grazas a un dos seus capítulos, percorrimos os lugares da traxedia protagonizada por dous escritores, Alfonso Vidal i Planas, o asasino, e Luis Antón del Olmet, a vítima. Gravamos por dentro e por fóra o Teatro Eslava, convertido nunha discoteca de éxito na noite madrileña, que é onde ten lugar o disparo mortal que acaba coa vida do escritor vasco, recriado para o xornalismo en Galicia e emparentado cos Aznar.

A historia está hoxe ben documentada e relatada en máis dunha publicación, mesmo polo propio Vidal, de tal xeito que bastará un breve resumo para encaixar as pezas.

Vidal, escritor entolecido na bohemia capitalina, mantén relacións cunha prostituta chamada Elena Manzanares, da que Olmet tamén obtivo favores carnais, ao menos na súa condición de muller pública. Ciúmes literarios e amorosos mestúranse para producir distintas consecuencias. Por exemplo, unha novela chamada Santa Isabel de Ceres, que tamén será obra dramática e cinematográfica para que debute nesa arte Aurora Redondo. Non fai falta dicir que esa Isabel da rúa Ceres traballa nun bordel, nin que é o alter ego de Elena.

Outros efectos dos ciúmes son o asasinato de Olmet e a voda celebrada no cárcere Modelo entre Alfonso Vidal e a manceba Elena, organizada como estratexia da defensa para reforzar o carácter de marido enganado do acusado e rebaixar a súa sentenza, como así foi.

Pois ben. A teoría de Castro é que tanto a voda, como as posteriores edicións literarias e cinematográficas de Santa María de Ceres son froito do cacume, non de Vidal, nin da defensa, senón do gobernador civil de Lugo, Artemio Precioso, que foi padriño da cerimonia na Modelo.

El Progreso informou do crime

Esquela de D. Teolindo Soto y Barro

O avó do actor Louis de Fùnes está soterrado en Ortigueira, pero moi poucos dos que visiten o recoleto camposanto mariñán que o acolle poderán certificalo cos ollos, pois a súa sepultura ten a lápida de mármore dada a volta, amais de padecer outras eivas identificativas. Aquilo semella ser unha tumba ao Avó Descoñecido.

Cando fomos visitala para satisfacción investigadora de Castro, acompañounos Xesús, alcumado Cefucho para toda a bisbarra entre Ortegal, Estaca e Grañas.

Grazas a el, vimos o invisible de quen foi, entre outros cargos, presidente do Círculo das Artes por dúas veces. Noutras épocas ben podía organizar o Círculo unha semana Fùnes con tal motivo, pero hoxe os espectadores organizan na casa cadansúa semana cando lles peta.

Foi Teolindo pai dos Soto Reguera. Do militar Cándido e do avogado lucense José, director xeral de Administración, presidente do Ateneo de Madrid entre 1926 e 1930, e deputado liberal por Lugo e Viveiro en sucesivas ocasións. José é quen propicia a presentación de Fernando Pardo Gómez a Gregorio Marañón. Teolindo tamén é pai de Leonor, que nos primeiros anos do século XX casará co sevillano Carlos Luis de Fùnes de Galarza, pai dos seus tres fillos en Francia.

A ascendencia do avó na prole de Leonor é evidente, pois a primeira filla da parella recibe os nomes de María Teolinda Leonor. O segundo será Carlos Teolindo Javier, e só o terceiro, cando a familia semella estar plenamente afrancesada, evita o nome do patriarca e recibe os de Louis Germain David. Este será o coñecido actor e a persoa coa que se pecha o círculo mauppasián, comezado na admiración que Luis de Armiñán avó sente polo escritor francés, pois o segundo matrimonio de Louis de Fùnes,

Jeanne Augustine Barthélémy, é bisneta de Guy de Mauppasant.

D. Teolindo Soto e Leonor Reguera

Maupassant emparentado con galegos

O cubano Luis de Armiñán tiña varias devocións literarias. Unha das confesables foi por Guy de Maupassant, a quen lle dedica unha obra. Non é doado descubrirlo porque el mesmo se encarga de facelo con sixilo. Entre as que hoxe serían inconfesables figura a súa paixón polos duelos como método para limpar aldraxes, da que xa ten falado Castro.

O primeiro paso de todo escritor que non quere ser descoberto é achar un nome secreto. Neste traballo hai quen procura non deixar ningunha pista e tira da manga un nome calquera. Por exemplo, cando Almoina quere afearlle a conducta a Trujillo sen que o saiba, escolle o nome de Gregorio G. Bustamante co que asina o seu ataque. Aínda así, é descoberto e asasinado por iso.

O de Armiñán non vai tan lonxe. Castro pensa que se agocha o seu verdadeiro nome nun exercicio anagramista é polos cargos públicos que nese momento ocupa, pero deixando as portas abertas a que calquera poda adiviñar que detrás de “Lusiñán de Mari” está “Luis de Armiñán”, do mesmo xeito que detrás de “Manuel Molina Mera” só pode estar “Manuel Amor Meilán”. Máis difícil de sonsacar sería saber que debaixo do anagrama “Nélida” Piñón está o avó “Daniel”, como fai a escritora brasileira, orixinaria de Cotobade.

Amais de artigos xornalísticos, o pai do gobernador lucense e avó de Armiñanciño asina como “Lusiñán de Mari” dúas obras que semellan escritas por Max Aub, ou Augusto Monterroso: Narraciones rápidas y Cuentos Cárdenos. Efectivamente, a primeira delas, publicada a catro anos de rematar o século XIX, é un anticipo da prosa instantánea de Monterroso.

Outro detalle que apunta Castro: Unha bisneta do seu admirado Guy de Mauppasant vai casar co actor Louis de Funès, neto de quen daquela foi por dúas veces presidente do Círculo das Artes de Lugo, Teolindo Soto e Barros.